Görme Olayı Nerede Oluşur? Toplumsal Yapılar ve Bireysel Algının Sosyolojik Analizi
Giriş: Gözün Değil, Zihnin Gördüğü Dünya
Bir sosyolog olarak insanların dünyayı nasıl “gördüğünü” uzun süredir merak ederim. Çünkü görme, yalnızca fiziksel bir olay değildir; toplumsal ilişkiler, kültürel kodlar ve güç dengeleriyle örülmüş bir algı biçimidir. Her birey aynı manzaraya baktığında farklı şeyler görür; kimisi fırsat, kimisi tehdit, kimisi ise görünmez bir sınır algılar. Bu nedenle “görme olayı nerede oluşur?” sorusu, biyolojik bir süreçten ziyade sosyolojik bir araştırmanın kapısını aralar.
Toplumsal Normların Görme Üzerindeki Etkisi
Toplum, bireylerin neyi görüp neyi görmemesi gerektiğini açıkça olmasa da öğretir. Kültürel normlar, görme eylemini yönlendiren görünmez rehberler gibidir. Bir kadının kamusal alanda bedenine yönelik bakışlar ile bir erkeğin otoriteye yönelen bakışları aynı sosyal bağlamda farklı anlamlar taşır. Görmek, burada bir “izin” meselesidir. Toplum, bazı şeyleri görmeyi “ayıp”, bazılarını “normal”, bazılarını ise “önemli” olarak kodlar.
Bu bağlamda, “görme” bir tür sosyal düzenleme aracına dönüşür. Örneğin, bir iş toplantısında söz alan bir kadının fikirleri, bazen erkek bir meslektaşının söylediğinde daha fazla “görülür” hale gelir. Bu fark, biyolojik gözün değil, toplumsal gözün seçiciliğinden doğar.
Cinsiyet Rolleri ve Görsel Hiyerarşi
Toplum, cinsiyet rolleri üzerinden de görme biçimlerini düzenler. Erkeklerin yapısal işlevlere, kadınların ise ilişkisel bağlara odaklanması bu ayrımın somut bir göstergesidir. Erkek, toplumsal olarak “ne işe yarar?”, “nasıl çalışır?”, “nasıl yönetilir?” gibi yapısal sorularla dünyaya bakmaya yönlendirilir. Kadın ise “kim ne hisseder?”, “ilişkiler nasıl gelişir?”, “duygusal bağ nasıl kurulur?” gibi sorulara eğilir.
Bu fark, toplumsal cinsiyetin yalnızca davranışlarımızı değil, algımızı da şekillendirdiğini gösterir. Bir baba, çocuğunun okul başarısına odaklanırken; anne, çocuğun arkadaş ilişkilerindeki uyuma ve duygusal dengeye dikkat eder. Her iki “görme biçimi” de değerlidir, ancak toplum bu iki algıyı eşit derecede onurlandırmaz.
Kültürel Pratikler ve Görünürlük Mücadelesi
Görme olayı, kültürel pratiklerde en çok “görünürlük” meselesiyle iç içe geçer. Bir bireyin toplumsal arenada nasıl göründüğü, ne kadar “var sayıldığı” anlamına gelir. Kadınların sanatta, siyasette veya akademide görünürlük mücadelesi bu yüzden yalnızca temsiliyet değil, aynı zamanda “görülme hakkı” mücadelesidir.
Bazı kültürlerde “bakış”ın bile gücü vardır. Göz göze gelmek bir saygısızlık olarak algılanabilirken, başka bir toplumda samimiyet göstergesidir. Dolayısıyla, “görme”nin kendisi kültürel olarak yeniden tanımlanır. Aynı davranış, bir kültürde cesaret, diğerinde küstahlık olarak kodlanabilir.
Toplumsal Görme Biçimlerinin Dönüşümü
Modern toplumda medya, dijital platformlar ve sosyal ağlar “görme”yi hızla dönüştürmektedir. Artık “görülmek” bireyin varlığının en belirgin göstergesi haline gelmiştir. Sosyal medyada paylaşılan bir fotoğraf, bireyin toplumsal onay alma biçimidir. Görülmeyen, yok sayılan veya sessiz bırakılan her kimlik, görünürlük arayışıyla yeni yollar bulur.
Bu noktada görme olayı, bireyin yalnızca dünyayı algılaması değil, toplumun bireyi nasıl konumlandırdığıyla da ilgilidir. Kadınların, LGBTQ+ bireylerin veya etnik azınlıkların “görülmek” için verdiği mücadele, sosyolojik olarak bu algı sisteminin dönüşümünü yansıtır.
Sonuç: Görmek Bir Toplumsal Eylemdir
“Görme olayı nerede oluşur?” sorusunun yanıtı gözde değil, toplumun derinliklerinde saklıdır. Her bakış, bir anlam üretir; her anlam, bir güç ilişkisini yansıtır. Bireylerin birbirini nasıl gördüğü, toplumun kendisini nasıl tanımladığıyla doğrudan ilişkilidir.
Gerçekte görmek, bir şeyi fark etmekten çok, ona değer atfetmektir. Dolayısıyla görme, yalnızca ışığın değil, ideolojinin de bir yansımasıdır.
Okuyucuya Çağrı
Peki siz, kendi toplumsal konumunuzdan baktığınızda neleri görüyorsunuz, neleri görmezden geliyorsunuz? Belki de görme olayını yeniden düşünmenin zamanı gelmiştir. Görmek, yalnızca gözle değil, vicdanla, kültürle ve tarihsel bilinçle gerçekleşir. Kendi “görme biçimlerinizi” sorgulayın — çünkü belki de görmek, en derin toplumsal eylemlerimizden biridir.